Τι είναι η διπολική διαταραχή και τι προκαλεί

Η διπολική διαταραχή είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία επηρεάζει κυρίως τη συναισθηματική διάθεση και συμπεριφορά. Η διπολική διαταραχή μπορεί να προσβάλλει το 3-5% όλων των ενηλίκων σε όλο τον κόσμο, ενώ δεν κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες. Η νόσος αυτή μπορεί να προκαλέσει διακυμάνσεις στη συναισθηματική διάθεση, από βαθιά δυστυχία, έως έντονη ευφορία ή ακόμα και μεικτές καταστάσεις στις οποίες η φοβερή ενέργεια συνδυάζεται με συναισθήματα απελπισίας και θλίψης.

Πως ορίζεται η διπολική διαταραχή από τους ψυχιάτρους και οι τύποι της

Οι ψυχίατροι χρησιμοποιούν τις λέξεις κατάθλιψη για να περιγράψουν τη θλίψη ή το επεισόδιο κατάθλιψης που παρατηρείται στη διπολική διαταραχή, ή μανία ή επεισόδιο μανίας για την περιγραφή της εφορίας που παρατηρείται στη διπολική διαταραχή. Η διπολική διαταραχή ως νόσος δεν παρουσιάζει την ίδια συμπτωματολογία σε όλους τους ασθενείς. Ορισμένοι παρουσιάζουν σοβαρά επεισόδια κατάθλιψης και ήπια επεισόδια ευφορίας ενώ κάποιοι άλλοι το αντίθετο. Επίσης η συχνότητα της εναλλαγής της διάθεσης από τα επεισόδια μανίας σε αυτά της κατάθλιψης μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί πως άτομα με διπολική διαταραχή, παρουσιάζουν ψυχωσικά συμπτώματα, όπως το να ακούν φωνές ή να έχουν μη ρεαλιστικές πεποιθήσεις.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η διπολική διαταραχή είναι μια νόσος η οποία δεν κάνει διακρίσεις, καθώς μπορεί να προσβληθούν τόσο γυναίκες και άντρες όσο και παιδιά. Παρόλα αυτά φαίνεται να υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος, αν κάποιο μέλος της οικογένειας έχει ή είχε διπολική διαταραχή. Επίσης, η κατάχρηση φαρμάκων ή αλκοόλ, αλλά και το στρες λόγω καταστάσεων αγχωγόνων για το άτομο. Επίσης ο κακός ποιοτικά ή λίγος ύπνος έχει σχετιστεί με την έναρξη της νόσου.

Συμπτώματα στη φάση της μανίας

Ένα άτομο με διπολική διαταραχή μπορεί να αποκτήσει διαφορετικά συμπτώματα, ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκεται. Στη περίοδο της μανίας, μπορεί να εμφανίζει υπερβολική αυτοπεποίθηση, μειωμένη κρίση, ευερεθιστότητα, νευρικές ή απότομες κινήσεις, ανάγκη για λιγότερο ύπνο, αυξημένα επίπεδα ενέργειας, μη ρεαλιστική πεποίθηση σχετικά με τις ικανότητες του, αυξημένη λίμπιντο, φλυαρία και ταχύτερος ρυθμός ομιλίας σε σχέση με το συνηθισμένο, πολύ γέλιο (ακόμα και σε πράγματα που δεν είναι αστεία), πολλές νέες και συναρπαστικές ιδέες, γρήγορη μετάβαση από τη μια σκέψη στην άλλη, απώλεια συγκέντρωσης, λήψη γρήγορων αποφάσεων χωρίς να έχει γίνει επαρκώς η απαραίτητη επεξεργασία, πολλές αλλαγές ή σχέδια, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή χρήση ναρκωτικών.

Συμπτώματα στη φάση της κατάθλιψης

Κατά τη περίοδο της κατάθλιψης, το άτομο εμφανίζει συνήθως ένα αίσθημα κενού ή άγχους, αισθήματα θλίψης, απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης από όλες σχεδόν τις δραστηριότητες, δυσκολία να ανταπεξέλθει στην καθημερινότητα του, δυσκολία στη σκέψη (πολλές φορές μπορεί να ξεχνάει πράγματα), δυσκολία στον ύπνο και στη πρωινή αφύπνιση, υπερβολικός ύπνος ή ακόμα και παραμονή στο κρεβάτι όλη μέρα, μεγάλη μείωση ή αύξηση του σωματικού βάρους, μειωμένη ή αυξημένη όρεξη, έλλειψη ενέργειας, αίσθημα κόπωσης τον περισσότερο καιρό, υπερβολική ανησυχία και αίσθημα εξάντλησης, παραμέληση της προσωπικής εμφάνισης και υγιεινής, αδυναμία πραγματοποίησης απλών καθημερινών εργασιών, σκέψεις για αυτοκτονία, κακή συγκέντρωση (αδυναμία ανάγνωσης ενός βιβλίου ή παρακολούθησης τηλεόρασης).

Αντιμετώπιση της νόσου

Η διπολική διαταραχή είναι μια νόσος η οποία δεν είναι ιάσιμη. Εντούτοις, κανείς μπορεί να μάθει να συμβιώνει με αυτή. Με τον καιρό μπορεί να μάθει να εντοπίζει έγκαιρα τα συμπτώματα αλλά και σε ποια φάση βρίσκεται, και σε συνεργασία με τον ψυχίατρο αλλά και τον ψυχοθεραπευτή να διαμορφώνει ανάλογα τη θεραπεία του.

Με μια καλή θεραπεία, το άτομο μπορεί να περάσει μεγάλα χρονικά διαστήματα στα οποία να εμφανίζει ήπια και διαχειρίσημα συμπτώματα, έως και καθόλου. Ωστόσο η διπολική διαταραχή έχει τη τάση να εμφανίζεται από καιρού εις καιρόν, ειδικότερα όταν το άτομο βιώνει καταστάσεις έντονα συναισθηματικά φορτισμένες όπως για παράδειγμα ένας γάμος ή μια απώλεια. Τότε το άτομο χρειάζεται να είναι σε εγρήγορση και να μπορεί να παρατηρήσει με τη βοήθεια των ειδικών τα συμπτώματα αλλά και σε ποια φάση βρίσκεται. Η έγκαιρη αντιμετώπιση καθιστά λιγότερο δυνατή την επανεμφάνιση των συμπτωμάτων (υποτροπή).

Η ψυχοθεραπεία ως αντιμετώπιση

Οι δύο πυλώνες στην αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής είναι η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή. Η ψυχοθεραπεία βοηθά στη διαχείριση της διάθεσης του ατόμου, καθώς και στον έλεγχο των συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής. Επίσης, βοηθά στη δόμηση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος για το άτομο, αναδιοργανώνοντας τη ζωή του και τον τρόπο που σχετίζεται με τους γύρω του. Ακόμα η ψυχοθεραπεία μπορεί να μειώσει τα επίπεδα στρες του ατόμου που πάσχει από διπολική διαταραχή, βοηθώντας έτσι στη σταθεροποίηση της διάθεσης του.

Η φαρμακευτική αγωγή

Επίσης, η φαρμακευτική αγωγή αποτελεί σχεδόν πάντοτε απαραίτητο κομμάτι της αποτελεσματικής θεραπείας της διπολικής διαταραχής. Η διπολική διαταραχή αποτελεί διαταραχή στη χημεία του εγκεφάλου, οπότε τα φάρμακα για τη διαταραχή αυτή, δρουν διορθώνοντας σφάλματα στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ρυθμίζει τη διάθεση και τη σκέψη. Ωστόσο είναι σημαντικό να θίξουμε πως πολλοί ασθενείς με διπολική διαταραχή όταν αισθανθούν καλύτερα παίρνοντας αγωγή, διακόπτουν την αγωγή από μόνοι τους. Η αιφνίδια διακοπή της φαρμακευτικής αγωγής, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα όπως αϋπνία και σύγχυση. Ενώ ο κίνδυνος της υποτροπής της νόσου είναι μεγάλος. Γι αυτό και η οποιαδήποτε αλλαγή ή διακοπή στη φαρμακευτική αγωγή, θα πρέπει να γίνεται μόνο ύστερα από συνεννόηση με τον ψυχίατρο του ασθενούς.

Τα φάρμακα για τη διπολική διαταραχή μπορούν να διαιρεθούν σε τρείς κύριες κατηγορίες. Εκείνα που χρησιμοποιούνται για τη σταθεροποίηση και τη πρόληψη νέων επεισοδίων, εκείνα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση επεισοδίων μανίας ή μεικτών επεισοδίων και εκείνα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Ο χρόνος που χρειάζεται ώστε να δράσει η φαρμακευτική αγωγή κυμαίνεται στις 2-3 εβδομάδες. Τότε τα συμπτώματα αρχίζουν να υποχωρούν. Όταν αρχίζουν να υποχωρούν τα συμπτώματα ο επόμενος στόχος της θεραπείας είναι να παραμείνει το άτομο χωρίς συμπτώματα για το μεγαλύτερο δυνατό διάστημα. Ο κίνδυνος υποτροπής εξαρτάται από τη συνέπεια στη λήψη της φαρμακευτικής αγωγής αλλά και της θεραπείας στο ψυχολόγο- ψυχοθεραπευτή. Έτσι μπορεί να επιτευχθεί η πρόληψη των υποτροπών για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Ο ρόλος του άγχους στη διπολική διαταραχή και η ένταξη σε ομάδες αυτοβοήθειας

Άλλοι παράγοντες που συμβάλουν αρνητικά στη διπολική διαταραχή είναι το στρες. Αν και είναι πρακτικά αδύνατο να αποβληθεί εντελώς από τη ζωή μας, ωστόσο υπάρχουν τεχνικές για την αποτελεσματική μείωση του. Το άτομο με τη βοήθεια ενός ειδικού θα μπορέσει να αναπτύξει τεχνικές καταπολέμησης του άγχους, καθώς επίσης να το αναγνωρίζει και να το προλαμβάνει. Τέλος, η ένταξη του ατόμου σε ομάδες αυτοβοήθειας, βοηθά το άτομο να λάβει ανατροφοδότηση μέσα από το μοίρασμα των εμπειριών άλλων ατόμων όσον αφορά τη διπολική διαταραχή, καθώς επίσης θα το βοηθήσει να νιώσει ότι δεν είναι μόνο του, ούτε είναι το μόνο που έχει αυτή τη διαταραχή. Ακόμα η ένταξη σε μια ομάδα αυτοβοήθειας θα βοηθήσει στο αίσθημα αποξένωσης που τείνουν να έχουν τα άτομα με διπολική διαταραχή και της αίσθησης ότι ανήκει κάπου, υπάρχει υποστηρικτικό και ασφαλές πλαίσιο και υπάρχουν άτομα που θα το ακούσουν και θα προσπαθήσουν να το καταλάβουν.

Ρέβης Γιώργος – Ψυχολόγος | MSc

University of Derby